COLORAIO R serisi
Temaslı veya temassız (uzaktan) renk ölçme, renk karşılaştırma, renk formülasyon tespitine yönelik cihaz, yazılımlar. ve otomasyon uygulamaları.
Ürünlerimiz temelde 3 ana kategori altında toplanırlar:
- "Sabit numune" üzerinden renk okuma ve analiz çözümleri
- "Hareketli nesnelerin" uzaktan temassız renk ölçümü
- Renk ölçüm ve analizleri için API/DLL çözümleri
Bu üç tür uygulama hakkında aşağıda temel bilgiler bulunmaktadır.
Ayrıca, ilerleyen sayfalarda, "CİHAZ ve YAZILIM SEÇME REHBERİ", "RENK TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ" ve "IŞIK KAYNAKLARI TABLOSU" isimli bölümleri de bulabilirsiniz.
KATEGORİ 1: "Sabit numune" üzerinden renk okuma ve analiz çözümleri:
Gerek laboratuvar ve gerekse sahada seyyar kullanım amacına yönelik çözümleri içerir. Rengi ölçülecek numunenin sabit (hareketsiz) olması ve cihazın ölçüm yapan gözüne tam temas ettirilmesi gerekir. Renk ölçüm uygulamalarının en bilinen türüdür. Bu sayede rengin imalat veya sevk onayı, gerekliyse düzeltme/tamir reçetesinin tespiti ya da doğrudan formülü tespit edilir. Çok farklı özelliklerde cihaz ve yazılımlar mevcuttur. Yazılımlar, klasik renk kalite kontrolunden, renk formulasyon tespitine kadar giden geniş bir yelpazeye sahiptir. Ayrıca, çoklu paralel üretim hatlarında, her hattaki renk sapmalarını tespit etmek, tek ekranda gözlemlemek ve arşivlemek üzere geliritilmiş COLORAIO multiQC isimli çözümümüz alanında rakipsizdir.
Eğer amacınız bu tür bir uygulama ise fakat nasıl bir cihaz veya cihaz+yazılım seçmeniz gerektiğini bilemiyorsanız, aşağıda sizler için bir "CİHAZ ve YAZILIM SEÇME REHBERİ HAZIRLADIK".
KATEGORİ 2: "Hareketli nesnelerin" uzaktan temassız renk ölçümü:
Hareketli nesnelerin (yürüyen bant, ekstrüzyon çıkışları, baskı silindirleri, kontinü boyama hatları gibi) üretimi durdurmadan, ürün hareket halindeyken uzaktan temassız olarak yüksek hızda renklerinin ölçülmesi ve bu sayede hattaki olası renk sapmalarının erken tespitine olanak sağlayan ve özel algılayıcılarla gerçekleştirilen otomasyon projeleridir. İhtiyaca göre tasarlanır ve uygulanır.
Standart renk ölçüm cihazları (spektrofotometre ve kromametreler) hareket halindeki nesnelerin (konveyör üzerinde hareket eden nesneler, akan kumaş, kontinü boyma hatları, ekstrüderler gibi) renklerini ölçmek için aşağıdaki sebeplerden dolayı uygun değildirler:
1) Ölçüm alma süreleri 4-5 saniye kadar sürmekte ve daha da önemlisi bir sonraki ölçüm için hazır olmaları da bir o kadar sürmektedir.
2) Ölçüm için, ölçüm yapılacak objeye fiziki olarak temas etmeleri ve ölçüm süresince bu teması devam ettirmeleri şarttır.
3) Ölçüm için genellikle flash tip ışık kaynakları kullandıklarından, lamba ömrü sebebiyle ekonomik değillerdir.
İşte bu sebeplerle, hareketli, nesnelerin renklerinin ölçümünde çok özel renk okuyucular kullanılmaktadır. Projelerimizde kullandığımız algılayıcılar, temassız uzaktan renk okuyabilir, bunu yaparken dış ortam ışığından ve değişiminden kesinlikle etkilenmez, milisaniyeler mertebesinde hızlı ölçüm alabilir ve işletme ömrü açısından son derece ekonomiktir. Ölçümün hızlı ve temassız yapılabilmesi, üretimi durdurmadan renk ölçümünün yspılmasına olanak sağlar. Bu sayede üretimin anlık renk takibi yapılabilir.
Projelerimizde kullandığımız renk algılayıcı kafaları, kendi tasarım ve üretimimiz olup, COLORAIO tescilli markamız altında COLORAIO Online ismiyle piyasaya sürülmüştür.
Uygulamanın türü, hedeflenen senaryo, raporlama detayları, çalışma şartları, otomasyon türü vs gibi kriterler göz önüne alınarak uygun sensör seçimi yapılarak projelendirilir.
KULLANIM ALANLARINDAN BAZILARI:
Bant üzerinden ambalaj/kutu/şişe renk kontrolu:
Bant üzerinde doluma giden şişelerin, ambalaj ürünlerinin, kapak, kutu vb objelerin, ürün akışını durdurmadan, akan bant üzerinden renklerinin ölçümü ve hatalı olanların ayıklanması prensibine dayalı sistemlerdir. Mevcut üretim bandının üzerine entegre edilir. Hatalı renkte bir ürün tespit edildiğinde ister bu ürün bant dışına otomatik itilebilir ister bir alarm devresi çalıştırabilir veya bant durdurulabilir.
Ektrüder çıkışında renk ölçümü:
Ekstrüzyon tekniği ile üretim yapan makinaların (Plexsiglass, masterbatch, profil, boru, kenar bant vb) çıkış ağzına monte edilen ve çıkan ürünün rengini üretimi durdurmadan ölçen sistemlerdir. Okuyucu, ekstrüzyon çıkışındaki yüksek sıcaklıktan korumak için geliştirilmiş özel zarf ile korunmuştur. Ekstrüder çıkışındaki ürünün geniş olması halinde, tarama hassasiyeti beklentinize bağlı olarak, 3 veya daha fazla algılayıcı kullanılarak kenar-orta-kenar denetlemeleri yapılabilir.
Akan kumaşta renk ölçümü:
Üretim aşaması ve finish işlemleri tamamlanmış olan kumaşın, son çıkış kalite kontrol masasında işçi tarafından çıplak gözle hata (atkı/çözgü, leke ve renk) kontrolünün yapılması yerine, leke ve renk bileşenlerinin elektronik ortamda, hatasız ve hızlı bir şekilde yapılmasına yönelik bir otomasyondur. Mecut üretim hattınızın veya kalite kontrol test makinenizin üzerine monte edilir. Kumaş eninize ve tarama hassasiyeti beklentinize bağlı olarak, 3 veya daha fazla algılayıcı kullanılarak kenar-orta-kenar denetlemeleri yapılabilir.
Rotasyonel baskı/kaplama tesislerinde kullanım:
Tek yada çok kafalı rotasyonel baskı makinelerinde her bir baskı silindirinin çıkış noktasına yerleştirilen algılayıcılar ile aşamalı renk kontrolü sağlanarak, çıkış ürününün sürekli doğru renkte devamlılığı sağlanır.
KATEGORİ 3: Renk ölçüm ve analizleri için API/DLL çözümleri:
Ürettikleri ürünlerde (dozlama otomasyonları, ürün test ve denetleme yazılımları, ERP/MRP türü yazılım üreticileri gibi) renk ölçüm cihazları ile doğrudan haberleşmek, bu cihazlardan gelen bilgilerle bazı temel (L, a, b, C, H, deltaE gibi) ve ileri seviye (kuvvet, indisler, renk formülü gibi) renk değerlerini doğrudan hesaplamak gibi işlemler için ürettiğimiz Windows API/DLL fonksiyon kütüphanesini içeren çözümlerdir. Uygulamalarınız içine gömülü renk hesaplama ve renk ölçüm cihazları ile haberleşme yeteneği işte bu kadar kolay...
Yazılımlarınızın, renk ölçüm chazları ile doğrudan (kendi kodunuz içerisinden) iletişime geçebilmesine, veri alıp verebilmesine, bu tarz cihazlardan gelen verilerin hesaplanarak çeşitli renk değerlerinin elde edilmesine (L, a, b, C, H, deltaE, XYZ/xyz değerleri, ışık türlerine göre simülasyon sonuçları, renk formülü, parlaklık, kuvvet, gri skala, örtücülük gibi) olanak sağlayan Windows DLL formatında hazır fonksiyon kütüphanesidir.
İçerdiği fonksiyonların listesi için soldaki "Broşür indir" veya daha detaylı blgi için "Kulanım Kitapçığı İndir" butonunu kullanabilirsiniz.
ERP/MRP yazılım üreticileri, boya dispenser ve dozlama sistemleri üreticileri, otomasyon projeleri gibi bir çok alanda kullanılabilir bir üründür. Windows API ve standart DLL fonkiyon kütüphanesi ekleme/tanımlama/çağırma yeteneğine (Visual Basic, C, C++, C#, PHP, Java gibi), sahip tüm dillerde kullanılabilir. Birkaç örnek senaryo ile konuyu zenginleştirelim isterseniz.
Senaryo 1:
Laboratuarınızda harıl harıl bir çalışma var. Müşterilerden gelen renkleri tutturmak ve sonra bunları işletmeye göndermek ve üretime sokmak gerekli. Bir yandan yeni gelen renklere ilişikin denemeler (atışlar) yapılırken bir yandan da tutturulan renkler için üretim emirleri hazırlanıyor. Kimi renkler yeni başlanmış daha işi var, kimleri için düzeltme reçeteleri gerekli kimileri tutmuş işletmeye gönderilecek. Aynı zamanda fabrikanızın yönetimini teslim ettiğiniz bir fabrika yönetim ERP yazılımınız var. Siparişleri, sevkiyatları, üretim bandını takip ediyorsunuz o yazılımla. Fakat, laboratuarda kullanıdığınız ve renk ölçüm cihazına bağlı olan bilgisayar tüm bu akışın dşında bağımsız çalışıyor. Yani yapılan ölçümler, elde edilen değerler, sonuçlar yani o bilgisayarda elde ettiğiniz değerler ana sisteme entegre değil. En iyi ihtimalle bu sonuçları laboratuar şefiniz manuel olarak ana sisteme (ERP) girmeli. Bu ise ilave iş yükü ve ayrıca hataya açık bir yöntem. Oysa, ERP yazılımınızın renk ölçüm cihazı ile doğrudan iletişimi olsaydı ve direk onun üzerinden ölçümler alıp sonuçlar otomatik olarak ERP sisteminize yerleşseydi ne harika olurdu değil mi?
Senaryo 2:
Bir otomasyon dozlama sisteminiz var fabrikanızda. Bu sisteme kullanıcı, laboratuar tarafından onaylamış reçeteleri manuel olarak otomasyon yönetim ekranından giriyor. Hataya açık bir sistem değilmi bu? Oysa laboratuardaki yazılım bu otomasyon sisteminiz ile direk olarak konuşsa nasıl olurdu dersiniz?
Senaryo 3:
Bir adım daha öteye gidelim.Dozlama sistemi yada başka adıyla dispenser üretiyorsunuz veya işletmenizde böyle bir makine var ve kullanıyorsunuz. Ekrandan girilen reçeteyi (pigment, pasta, boya gibi) istenen tonajda hazırlayan bir sistem bu. Bu sisteme bir renk ölçüm cihazı entegre etmek ve böylece ölçülen bir rengi otomatik dozlatmak istiyorsunuz. Bu size rakiplerinizle aranızda fark yaratacak bir gelişme olurdu.
Bu ve buna benzer senaryoları çoğaltmak mümkün. Hepsinde ki tek ortak engel, spektrofotometreyi yönetecek yazılımları yapabilmek. Bu senaryoları hayata geçirmek için, renk ölçüm cihazınıza hangi komutların gönderilmesi gerektiğini, cihazdan gelen verileri nasıl alacağınızı, rengin L, a, b ve deltaE gibi değerleri nasıl hesaplayacağınızı, ışık kaynakalının matematiksel modellerini ve daha yüzerce şeyi bilmek zorundasınız. İşte bu yüzden COLORAIO API/DLL fonksiyon kütüphanesi sizin sağ kolunuz olacaktır.
RENK ÖLÇÜM CİHAZ ve YAZILIM SEÇME REHBERİ:
Eğer yukarıda "Sabit numune" üzerinden renk okuma ve analiz çözümleri başlığında anlatılan temel kullanım şekli sizin hedeflediğiniz kullanım amacına uyuyor ama hangi özelliklere sahip bir cihaz almanız gerektiğini bilemiyorsanız 3-4 dakikanızı ayırıp okumaya devam ediniz.
Hangi cihaz bana uygun? Cihazla birlikte bir yazılım almam gerekli mi? Gerekliyse, hangi yazılımı almalıyım?
Cep telefonu veya bilgisayar alırken yüzlerce teknik terim, sayı, tanım ve kodlarla karşılaşıyoruz ve bu yüzden önümüze sunulan seçenekleri gerçek ihtiyacımıza göre değerlendirmek imkansız hale geliyor. Sonunda da, düz mantıkla "fiyatı yüksek olan iyidir herhalde" diyerek gücümüzün yettiği en yüksek fiyatlı modeli alıyoruz.
Renk problemlerinizi çözmek için bir ürün (cihaz veya cihaz+yazılım) satın almaya karar verdiğinizde de durum benzer bir hal alabiliyor. Burada size, ihtiyacınıza denk gelen bir modeli seçmenize yardımcı olacak bir rehber hazırladık.
İlk olarak ihtiyacınızı doğru belirlemekle işe başlamalıyız. Peki, bunu nasıl yapacağız? Aslında çok basit ama biraz dikkat gerektiriyor. Şimdi size aşağıda 7 adet uygulama türü listeleyeceğiz. Size uygun olanına karar verin ve yazının devamına geçin.
Senaryo 1:
Ben sadece, önce müşterilerimden bana gelen siparişlerdeki renk numunelerini ve ardından laboratuarımda/işletmemde üretilen rengi ölçmek ve yaptığım rengin tutup tutmadığını tarafsız, bilimsel ve standart bir gözle değerlendirmek ve ona göre onay vermek istiyorum. İşi biten çalışmama ait bir rengi ve bu renge ulaşırken yaptığım denemelerimi/atışlarımı saklamama gerek yok.
ÇÖZÜM:
Cihaz : COLORAIO CHd15 veya COLORAIO CVd15 modelleri
Yazılım: Gerek yok
Senaryo 2:
Uygulama 1'deki işleri yapmak istiyorum ama okuttuğum şahit numuneleri de mutlaka saklamam gerekli çünkü bunlar bana her parti üretiminde yeniden lazım olacak ve saklamam gereken şahit numunelerin sayısı 100 adedi asla geçmez.
ÇÖZÜM:
Cihaz : COLORAIO CHd15 veya COLORAIO CVd15 modelleri
Yazılım: Gerek yok çünkü cihazın kendi hafızası yeterli olacaktır.
Senaryo 3:
"Uygulama 2" deki durumun aynısı ama sürekli saklamam gereken şahit numunelerin sayısı 100 adedi kesinlikle geçer.
ÇÖZÜM:
Cihaz : COLORAIO CHd15 veya COLORAIO CVd15 modelleri
Yazılım: COLORAIO cQC
Senaryo 4:
Ben, Uygulama 2'deki gibi renk karşılaştırma işlerine ilavaten, elimde kendi arşivimde bulunan ve reçetelerini bildiğim yüzlerce/binlerce hazır arşiv renklerimi ölçerek reçeteleri ve proses bilgileri ile birlikte kaydetmek ve sonra bana bir sipariş geldiğinde, bu siparişe ait gelen renk numunesini ölçerek, daha önce kaydettiğim renk arşivinden en yakın bir kaç alternatifi hızlı ve hassas bir şekilde bulmayı ve buna ait kaydettiğim reçete ve proses bilgisine ulaşmak istiyorum.Sistemin bana vereceği bu en yakın arşiv rengine ait reçeteye, gerekirse ben sonra müdahale eder ve istediğim renge ulaşırım.
ÇÖZÜM:
Cihaz : COLORAIO CHd15 veya COLORAIO CVd15 modelleri
Yazılım: COLORAIO cMATCH
Senaryo 5:
Ben, Uygulama 3'deki gibi renk karşılaştırma işlerine ilavaten, elimde kendi arşivimde bulunan ve reçetelerini bildiğim binlerce hazır arşiv renklerimi ölçerek reçeteleri ile birlikte kaydetmek ve sonra bana bir sipariş geldiğinde bu siparişe ait renk numunesini ölçerek, daha önce kaydettiğim renk arşivinden en yakınını hızlı ve hassas bir şekilde bulmayı ve buna ait kayıtlı reçeteyi öğrenmek istiyorum.Sistemin bana vereceği bu en yakın arşiv rengine ait reçeteye ben sonra gerekirse kendim müdahale eder ve istediğim renge ulaşırım.
ÇÖZÜM:
Cihaz : COLORAIO CHd15 veya COLORAIO CVd15 modelleri
Yazılım: COLORAIO cQC ve COLORAIO cMATCH birlikte
Senaryo 6:
Ben, Uygulama 5'deki gibi işlerin yanısıra, her hangi bir rengi okuttuğumda bana o renge ait formülü/reçeteyi, kendi kullandığım renklendiricilere ve bağlayıcılara (pigment/pasta/masterbatch/boya) göre vermesini de isterim. Ayrıca ekranda renkleri karıştırıp çıkacak sonuçları da analiz etmek isterim. Bir rengi başka bir renge döndürmek konusunda da çözümlere sahip olmak isterim.
ÇÖZÜM:
Cihaz : COLORAIO SVd15 modeli
Yazılım: COLORAIO sPRO
Senaryo 7:
Bunlardan hiç biri bana tam olarak uymuyor. Benim bana özel bir çözüme ihtiyacım var.
ÇÖZÜM:
Cihaz : Bizi arayın size özel çözüm üretelim
Yazılım: Bizi arayın sizin için özel yazılım geliştirelim. Çünkü buraya kadar bahsedilen tüm yazılımları biz yazdık zaten.
Yukarıdaki uygulama türlerinden birine karar verdiyseniz, işin en zor kısmını geçtiniz demektir. Şimdi bir kaç küçük adım daha atmamız gerekli.
Dikkat ettiyseniz bazı çözümlerde cihaz olarak iki model bazı seçeneklerde ise tek model belirledik. Tek model belirlediğimiz çözümlerde sorun yok ama iki model belirlediğimiz seçeneklerde hangi modeli seçeceğiz? İşte burada başka kriterler devreye giriyor. Şimdi yine aşağıdaki seçeneklere bir göz atın.
Kriter 1: Benim için rengi sadece gün ışığı altında değerlendirmek yeterlidir. Başka ışık kaynakları altında
değerlendirmeye ihtiyacım olmaz.
ÇÖZÜM:
Cihaz : COLORAIO CHd15
Kriter 2: Benim için rengi sadece gün ışığı altında değerlendirmek yeterli olmayabilir. Bazen floresan ışığı, vitrin ışığı
gibi değişik ışık kaynakları altındaki davranışlarını da değerlendirmem gerekli olabilir.
ÇÖZÜM:
Cihaz : COLORAIO CVd15
Kriter 3: Benim için farklı ışık kaynakları çok fazla önemli değil ancak uç noktada ve üst düzeyde ölçüm hassasiyeti
benim için daha önemli.
ÇÖZÜM:
Cihaz : COLORAIO CVd15
Artık hangi cihaza ihtiyacımız olduğunu net bir şekilde biliyoruz.
Son bir basit adımız daha kaldı.
Bu rehber, ulaştığınız çözüm türünde size yazılım için "Gerek Yok" demiş olsa bile, aslında yazılım ihtiyacınız olabilir. Aşağıdaki listelenen ihtiyaçlardan birine bile evet diyorsanız, en azından cQC yazılımına ihtiyacınız var demektir.
İhtiyaç Listesi:
- Renkleri isim, kod vb gibi firmama özel bir sistemle kaydetmek istiyorum.
- Yaptığım ölçümleri yazıcıdan raporlayıp ürünle beraber sevk etmek veya kendi iç dosyalama sistemimde kullanmam gerekiyor.
- Türkçe kullanım olanağı gerekli.
- Grafiksel analizler yapmam gerekli olacaktır.
- Sahada yaptığım ölçümleri gerektiğinde cihazın hafızasından bilgisayara aktarmam gerekebilir.
- Cihazla geçirgenlik/opaklık yada başka bir ifadeyle şeffaflık ölçümleri yapmam gerekebilir.
- Cihazla yaptığım ölçümleri, işletmemdeki yönetim yazılımına (CRM/ERP) entegre etmem gerekli.
Öneri: İleride ihtiyaçlarınızın eninde sonunda "Uygulama 6" yı gerektireceğini düşünüyor fakat bütçenizi şimdilik bu en üst seviye çözümle zorlamak istemiyorsanız, cihaz olarak yine Uygulama E'deki COLORAIO SVd15 modelini seçebilir, yazılım olarak Uygulama 3 ve Uygulama 4'deki yazılımları (s versiyonları olarak - sQC ve sQC+) seçebilirsiniz. Bu sayede, Uygulama 6'ya ihtiyacınız olduğu zaman, cihaz değiştirmeye gerek kalmadan ve hatta girdiğiniz bilgileri bile kaybetmeden sadece yazılım değişikliği ile Uygulama 6'deki duruma geçiş yapabilirsiniz.
Farklı marka renk ölçüm cihazlarını incelerken aklınızdan çıkarmayın!
Bir renk ölçüm cihazını teknik açıdan rakiplerinin önüne geçiren en ama en önemli teknik veri, cihazın kataloğunda yer alan "Tekrarlama kabiliyeti" (ing. repeatability) katsayısıdır. Tekrarlama kabiliyeti, bir cihazın aynı rengi her seferinde ne kadar sapma ile ölçebildiğinin çok net göstergesidir. COLORAIO cihaz modellerine ait bu değerlere baktığınızda göreceğiniz şey, piyasadaki bilinen, pahalı, tanınmış cihazlardan bile daha iyi (daha düşük) tekrarlama kabiliyeti katsayısıdır. Tekrarlama kabiliyeti ve karşılaştığınız/karşılaşabileceğiniz benzer teknik terimlerle ilgili daha detaylı bilgiler istiyorsanız Renk Terminoljisi Sözlüğümüze göz atabilirsiniz.
RENK TERMLERİ SÖZLÜĞÜ:
Renk konusunda cihaz ve yazılımlar ile ilgili araştırma yapmaya başladığınızda, karşınıza bir sürü yeni kavram çıkacaktır. En çok karşılaşılan kavram ve soruları sizler için derlemeye çalıştık.
Kolorimetre, kromametre ve spektrofotometre arasındaki fark nedir?
İnsan duyu organları doğadaki herşeyi duymaya, hissetmeye veya algılamaya müsait değildir. Örneğin kulağımız 20 hertz'den daha az frekanstaki sesleri (kalın sesler) ve 20000 hertz'den daha yüksel frekanstaki sesleri (tiz sesler) duymaz. İşte, gözümüz de kaynaktan belirli frekansta yayınlanan radyasyonu algıyabilir, görelebilir. Bu aralık, 400nm-700nm'dir. Bu bölgeye görünür bölge denir. Renk ölçüm cihazları bu bölgeyi ölçmekle görevli cihazlardır. Bir kere öncelikle bilmelisiniz ki, kolorimetre ve kromametre aynı cihaz türünün farklı isimlendirilmiş halidir. Yani bazıları kromametre derken, bazıları kolorimetre olarak söylemektedir. Kolorimetreler bu bölgenin tamamını ölçebilecek bir algılayıcı ile donatılmışlardır. Spektrofotometreler ise, bu bölgenin parçalarını ayrı ayrı algılayabilecek bir çok algılayıcı ile donatılmışlardır. Bu durum kolorimetreleri daha az hassas yapan bir durum değildir. Aradaki farkın önemi kullanım amacına göre anlam kazanır. Eğer iki renk arasındaki farkın genel olarak sebebini bilmek (ör. kırmızı az/çok, sarı az/çok, mavi az/çok, açık/koyu gibi) sizin için yeterli ise, hassas bir kromametre yeterlidir. Ancak, eğer hangi kırmızının, mavinin, sarının ne kadar eksik/fazla olduğu önemli ise spektrofotometre gereklidir. Bu sebeple, spektrofotometreler genelde reçete/formulasyon hesaplayan yazılımlar için kullanılır. Ancak firmamızın, rakiplerimizde henüz örneği olmayan ve kolorimetreler için hazırlanmış reçete/formulasyon yazılımları da (bkz. Genel katalog - COLORAIO cSMART yazılımı) mevcuttur.
dE (deltaE) nedir?
Günlük hayatta karşılaştığımız muhtelif büyüklükleri belirli birimlerle ifade ederiz ve bu birimler standarttır. Örneğin mesafeleri km, m, cm gibi birimlerle, ağırlığı kg, g, ton gibi birimlerle ifade ederiz. Renk fiziğinde ise, ölçülen bir renge ait değerler L, a, b adı verilen 3 adet birimle ifade edilir. Delta E ifadesi ise, ölçülen iki farklı renge ait L, a ve b değerleri arasındaki farkın özel bir yöntemle hesaplanıp tek bir sayıya indirgenmesi ile elde edilen bir fark değeridir ve formülü aşağıdaki gibidir: .
dE=0 demek, birbirinin tıpa tıp eşi iki renk demektir ve dünyada böyle iki renk yoktur. Genellikle dE değeri belli bir değerin altında ise, o iki renk arasındaki fark kabul edilebilir demektir. Bir başka değişle bu iki renk (örneğin müşterinin istediği renk numunesi ile kendi denemeniz arasındaki fark) arasındaki fark gözün algılayamayacağı kadar az demektir. Bu fark değerinin kaç olduğuna ilişkin standardlarda yazılı bir değer yoktur. Ancak, dE=1 eşik değeri genel kullanıma uygun bir değerdir. Bununla birlikte daha küçük (örneğin dE=0.7) ve daha büyük değerlerle çalışan (dE=1.5) işletmeler de olduğu bilinmektedir. Bu konuda karar işletmenin kendisindedir ve renk tutturma kabiliyetine olan güvenini gösterir.
Değişik marka cihazlar arasından nasıl bir seçim yapmalıyım?
İlk olarak, yukarıdaki "Kolorimetre ile spektrofotometreler arasındaki fark nedir?" sorusunun cevap kısmını okuyarak, kendinize kolorimetre mi yoksa spektrofotometremi gerektiğine karar verin. Daha sonra, aynı tür cihazların kataloglarında yer alan "Tekrarlama kabiliyeti (ing. Repeatability) değerine bakın. Bu değer, o cihazın aynı rengi iki defa ardarda ölçtüğünde verdiği fark yani hata değeridir. Bu değer ne kadar düşük ise o cihaz o kadar sabit ölçüm alabiliyor demektir. İdeal olan bu değerin sıfır olmasıdır ama henüz böyle bir cihaz üretilememiştir. Bunun dışında, cihazın ileride ihtiyacınız olabilecek genişleme aksesuarlarına sahip olup olmadığına (toz malzeme ölçümü, sıvı malzeme ölçümü) bakmalısınız. Daha sonra, cihazın bilgisayar bağlantısı özelliği olup olmadığına bakmak gerekir. Bilgisayar bağlantısı sayesinde, cihazın standart özelliklerine yeni kabiliyetler eklemek mümkün olacaktır. Bu sebeple cihaz için hazırlanmış farklı amaçlara yönelik yazılımların da çokluğu önemlidir. Bunların dışında farklı ışık kaynakları, farlı renk uzayları, muhtelif indisler vb gibi ilave özellikler cihaz seçiminde önem arz eden kriterlerdir.
Renk uzayı ne demek?
İki renk arasındaki farkın dE denilen bir birimle ölçüldüğünü yukarıda anlatmıştık ve iki renge ait L, a ve b değerlerinden hesaplandığını söylemiştik. İşte, bu L, a ve b değerlerinin hesaplanmasında kullanılan farklı metodlar vardır. Tıpkı, kilometre yerine mil, kilogram yerine ons kullanmak gibi. Bu farklı metodlara "renk uzayı" denir. Bunlardan en bilinenleri CIELab, CMC(1:1), CMC(2:1) ve CIE2000dir.
Matematik konularına meraklı olanlar için şu şekilde ifade edebiliriz. Ortaokulda öğrendiğimiz XY koordinat sistemini düşünelim. Bu koordinat sistemi üzerindeki bir noktanın koordinatlarını iki farklı metodla belirtebiliriz. Bunlardan bir tanesi noktanın X ve Y koordinat değerlerini kullanan notasyondur. Buna kartezyen notasyon denir. Diğeri ise noktanın orijin noktasına (x=0, y=0) olan mesafesi ve bu nokta ile orijini birleştiren doğru parçasının x ekseni ile yaptığı açıyı esas alan notasyondur. Bu notasyona "Polar veya kutupsal Gösterim" adı verilir.
Işık kaynağ/türü ne demek ve kodların anlamı nedir?
Gerek cihazların ve gerekse yazılımların kataloglarında, ışık kaynağı başlığı altında bir çok harf (A, C, D65, CWF gibi) görülmektedir. Bunlar o cihazın veya yazılımın ölçülen renk için hangi ışık kaynakları altında L, a , b ve ?E hesaplayabildiğini gösterir. Bu ifadeler uluslararası standartlara göre isimlendirilmişlerdir. Örneğin D65 gün ışığı, TL84 floresan beyaz ışık, A ise sarı ampul ışığını temsil eder. Bu ışık kaynaklarına ait genel tablo aşağıdaki gibidir.
| IŞIK TÜRÜ ADI | AÇIKLAMA |
|---|---|
| A veya Incandencest A | (Akkor flamanlı tungsten - 2856K). Ev veya mağaza aydınlatmasını temsil eder. sarı vitrin ışığıdır. Metameri testleri için tercih edilebilir. |
| C | Akkor flamanlı halojen gün ışığı (6775K). CIE ortalama gün ışığı olarak da bilinir. Metameri testleri için tercih edilebilir. |
| CWF | Beyaz (Cool white) floresan (4150K). “F2” ismi ile de bilinir. Ev veya mağaza aydınlatmasını temsil eder. |
| D50 | Kuzey yarımküre gün ışığı (5000K). Metameri ve genel renk değerlendirmesi için tercih edilebilir. |
| D65 | Ortalama kuzey yarımküre gün ışığı (6500K). Metameri ve genel renk değerlendirmesi içindir. Avrupa ve Japon standardı. |
| D75 | Kuzey yarımküre gün ışığı (7500K). Metameri ve genel renk değerlendirmesi için tercih edilebilir. |
| U30 | Ultralume30 (3000K). F12 veya TL83 benzeridir. Sears mağazalarının kullandığı floresan aydınlatmaya ait ışık kaynağıdır. |
| TL83 | Philips TL83 (3000K). U30ve F12’ye benzer. Genel Avrupa ve pasifik kıyılarında geçerli floresan aydınlatma standardıdır. |
| TL84 | Philips TL84 (4100K). F11’e benzer. Genel Avrupa ve pasific kıyılarında geçerli floresan aydınlatma standardıdır. |
| F2 | Geniş bant floresan (4150K). “CWF” benzeridir. Metameri testleri için tercih edilebilir. Amerikan ev ve mağaza aydınlatması. |
| F7 | Geniş bant floresan (6500K). D65 benzeridir. Metameri testleri için tercih edilebilir. Amerika floresan aydınlatmasını temsil eder. |
| F8 | Philips TL84 (4000K). Ultralume40 benzeridir. Amerikan dar bant floresan aydınlatmasını temsil eder. Metameri testleri içindir. |
| NBF11 | Dar bant floresan. Amerikan dar bant floresan aydnlatmasını temsil eder. Metameri testleri için tercih edilebilir. |
L,a,b değerleri neyi ifade ediyor?
Birbirinin zıttı yada tamamlayıcısı (ing. complementary) kabul edilen renklerin, 3 boyutlu bir koordinat sisteminde gösterilmesi esasına dayalı bir sistemdir. Buradaki 3 boyutlu koordinat sisteminde eksenlerin adları alıştığımız x, y ve z yerine L, a ve b olarak isimlendirilmişlerdir ve her biri ayrı anlama sahiptir. L değeri 0-100 arasında değişir ve rengin açıklık/koyuluk katsayısını belirler. a değeri ise rengin kırmızılık/yeşillik katsayısıdır. Pozitif değerler kırmızıyı, negatif değerler yeşili ifade eder. b değeri ise, mavilik/sarılık katsayısıdır ve pozitif değerler sarıyı, negatif değerler maviyi işaret eder. Bu koordinat sistemini simgeleyen basit bir grafiksel gösterim örnekleri aşağıda gösterilmiştir.
Renk ölçümü için karanlık oda gerekli mi?
Hayır gerekmez. Gerek spektrofotometreler ve gerekse kromametreler ölçüm için kendi içlerinde bulunan ışık kaynaklarını kullanırlar ve dış ortamın ışığından etkilenmeyecek şekilde tasarlanmışlardır. Bu sebeple ölçümün hangi ortamda (laboratuarda, karanlıkta, açık alanda vs) yapıldığının önemi yoktur. Zaten, renk ölçüm cihazlarının en önemli avantajlarından birisi de budur. İnsan gözünün renk algılaması, bulunduğu ortamdaki ışık miktarına ve türüne (flouresan, güneş, spot vs) göre değişiklik gösterir bu sebeple de tekrarlama kabilyeti açısından pek sağlıklı değildir. Bu durum, ürün tesliminde kullanıcı ile müşterisi arasındaki en büyük sorundur. Renk ölçüm cihazları her ortamda sabit ölçümler yapabildiğinden tarafsız birer hakem kabul edilirler.
Tekrarlama kabiliyeti nedir ve neden önemlidir?
Tekrarlama kabiliyeti kavramını gerek cihazın ve gerekse laboratuvarın yaptığı işin kalitesinin sürekliliğini belirleyen bir kavram olarak düşünebilirsiniz.
Bu kavramı, bir renk ölçüm cihazı için kullanıyorsak, bu takdirde bu cihazın aynı rengi aynı noktadan iki kere ölçüğünüzde iki değer arasında ne kadar fark olacağından bahsediyoruz demektir. Tabiki ideal olan bu farkın sıfır olmasıdır. Ancak en pahalı cihazlarda bile bu fark sıfır olamamaktadır. Ortaya çıkan bu farkın ise kullanıcıları ürkütmemesi gerekiyor çünkü söz konusu ölçümler arası fark, insan gözünün ayrt etme sınırlarının çok çok altında olan bir farktır ve bu sebeple problem olmaktan çok uzaktır.
Eğer bu kavramı laboratuvar için kullanıyorsak, bu takdirde bahsedilen şey, aynı formülle iki farklı zamanda renk yaptığınızda ortaya çıkan farktır. Doğal olarak, aynı fomülle farklı zamanlarda yapılan iki rengin tıpa tıp aynı olması beklenir ancak gerçek yaşamda bunun böyle olmamasına yol açan çok sayıda etmen vardır. Bunlardan ilk akla gelenler, tartım hataları, farklı kaynaklardan temin edilen boyarmaddeler, karışım hazırlama teknikleri, ısıtma/soğutma/kurutma proseslerindeki farklılıklar, karıştırma/çalkalama hataları, farklı kaynaklardan temin edilen kimyasallar (enzimler, bağlayıcılar vs), örtücülükle ilgili sorunlar olarak sayılabilir.
